Η Σμύρνη των Ελληνων

Με προϋπολογισμό μισού εκατομμυρίου δραχμών θα ξεκινούσε η λειτουργία του ελληνικού Πανεπιστημίου στη Σμύρνη. Το «Φως εξ Ανατολών» όπως το είχαν βαφτίσει ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που το οραματίστηκε, και ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, δεν έμελλε να λειτουργήσει . Λίγες μέρες πριν από το ξεκίνημα των μαθημάτων, η Σμύρνη έπεσε και ο Καραθεοδωρή αφού κατάφερε να διασώσει την οικογένειά του, έμεινε πίσω, στην πόλη που φλεγόταν για να πάρει την περιουσία του ελληνικού κράτους, να τη φέρει στην Ελλάδα. Τα γυάλινα όργανα του Χημείου σκονίζονται ακόμη σε κάποιες αίθουσες του δικού μας Χημείου. Κατά τα άλλα λίγοι θυμούνται το γεγονός.

Στην έκθεση «H Σμύρνη των Eλλήνων» που λειτουργεί στο Eθνικό Iστορικό Mουσείο, (Mέγαρο Παλαιάς Bουλής) υπάρχει το επίσημο έγγραφο του Πανεπιστημίου. Φέρει τις υπογραφές του Κραθεοδωρή, όπως και του- μισητού ή τουλάχιστον αμφιλεγόμενου- αρμοστή της ελληνικής διοίκησης, Αριστείδη Στεργιάδη. Ο μισθός του οριζόταν σε 4.000 δρχ. κατ’ έτος, το ένα τέταρτο από τον μέσο αμερικάνικο μισθό της εποχής.

Το έγγραφο είναι από τα πλέον συγκινητικά αντικείμενα της έκθεσης, που οργάνωσε η Ενωση Σμυρναίων. Οι σημαίες, οι γαλανόλευκες που κυματίζουν στις μνήμες μας, τα ενθυμήματα του μεγαλομάρτυρα Χρυσοστόμου, του μητροπολίτη Σμύρνης, η πένα με την οποία ο Βενιζέλος υπέγραψε τη συνθήκη των Σεβρών και άλλα, γυρίζουν τον επισκέπτη στις μέρες ακμής της «Γκιαούρ Ιζμίρ» και της άνθισης των ελληνικών πληθυσμών. Πλάι στους Αρμένιους, στους Εβραίους, αλλά και στους Τούρκους, πριν αρχίσουν οι δύσκολες μέρες που κατέληξαν στη γνωστή τραγωδία.

Κοιτάζεις τη λινή γαλανόλευκη του Αϊδινίου και δεν μπορείς να μη θυμηθείς πως κάθε κοπέλα είχε μια σημαία στην προίκα της. Σμυρνιές είχαν κεντήσει, άλλωστε, με χρυσή και ασημένια κλωστή, την εικόνα της Θεοτόκου (Κοίμηση) στο λάβαρο της Αγίας Λαύρας. Οσο για τον Χρυσόστομο, όχι μόνο τον προέτρεψαν να φύγει, μα του βρήκαν και θέση σε καράβι, ώστε να το κάνει. Κι εκείνος είπε πως δεν εγκαταλείπει το ποίμνιό του, γνωρίζοντας ότι η τύχη του θα ήταν κακή- έστω και αν δεν μπορούσε να προβλέψει τον μαρτυρικό του θάνατο.

Φωτογραφίες και πορτραίτα επώνυμων και ανώνυμων (ανάμεσα στους πρώτους ο Γιώργος Σεφέρης, ο Μανώλης Καλομοίρης, ο Αδαμάντιος Κοραής) χαρακτικά και φωτογραφίες από την πόλη πριν και μετά την καταστροφή, η παιδεία και οι εκδόσεις, οι εφημερίδες και τα περιοδικά, όλα παρουσιάζονται με απλότητα και δύναμη στα θεωρεία της παλιάς Βουλής. Δίνουν αδρή εικόνα της πρωτοπορίας που είχε η Σμύρνη στην παιδεία, στα γράμματα, στην οικονομία, στον αθλητισμό. Η τεράστια επιτυχία της και το γεγονός ότι οι επισκέπτες είναι πάρα πολλοί καθημερινά, έχει οδηγήσει σε παράταση ώς τις 16 Σεπτεμβρίου. Ετσι, θα είναι ανοιχτή στις Hμέρες της Kαταστροφής του ’22, και του ξεριζωμού των Eλλήνων της Mικράς Aσίας που αναγκάσθηκαν να φύγουν. (Η Σμύρνη έπεσε σαν μεθαύριο, 90 χρόνια πριν και η φωτιά, οι σφαγές, τα βασανιστήρια, είχαν ολοκληρώσει την καταστροφή μερικές μέρες μετά).

Περιδιαβαίνεις τους διαδρόμους και στέκεσαι μπροστά σε κάθε προθήκη με βαθύτατη συγκίνηση. Το ίδιο και μπροστά στις φωτογραφίες, στους χάρτες, στα τεκμήρια που δείχνουν πως αυτός ο κόσμος "ο μικρός, ο μέγας" χωρίζεται από την ανυπαρξία από μια κλωστή. Τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων, τα λάθη της Ελλάδας, η άνοδος των Νεοτούρκων, η εγκληματική δράση των Τσετών και η ανοχή προς αυτούς, ο πόλεμος που φέρνει τον θάνατο, όλα αυτά και άλλα ακόμη, ξεθεμέλιωσαν την ψυχή μιας πόλης. Ποιος θυμάται όμως τι σήμερα;

Τα κειμήλια είναι από τις συλλογές του Eθνικού Iστορικού Mουσείου. Η είσοδος στην έκθεση είναι ελεύθερη. Το μουσείο είναι κλειστό τη Δευτέρα.

Η κυρία Ελένη Μπίστικα έχει γράψει υπέροχα κείμενα στην Καθημερινή για την έκθεση.

Πέμπτο μέρος στο αφιέρωμα για τα 90χρονα από τη μικρασιατική καταστροφή. Το πρώτο και το δεύτερο εδώ και εδώ το τρίτο εδώ και το τέταρτο εδώ