Κυριακή, Σεπτεμβρίου 20, 2009

Γιάννης Ρίτσος, ο διαχρονικός Ελληνας

Χάθηκα, αλλά ο σκοπός ήταν σοβαρός: Με τη Μαρία Τόλη επιμεληθήκαμε μια έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, που εγκαινιάζεται το ερχόμενο Σάββατο. Απευθύνεται κυρίως στους μαθητές (έχει χορηγό και τον Οργανισμό Σχολικών Κτηρίων) και είναι συνοπτική, απλή, αλλά, ελπίζουμε, κατατοπιστική.
Η (φίλη μου) Νινέττα Κοντράρου- Ρασσιά έγραψε στην Ελευθεροτυπία του Σαββάτου το παρακάτω κείμενο:



«Να λες: ουρανός και ας μην είναι», έλεγε ο Γιάννης Ρίτσος δίνοντας κουράγιο στον εαυτό του τα χρόνια της μοναξιάς του στην εξορία. «Ο διαχρονικός Ελληνας» με την πολύπλευρη προσωπικότητα παρουσιάζεται (26 Σεπτεμβρίου - 30 Οκτωβρίου) στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σε μια έκθεση για τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του, που επιμελήθηκε η βιογράφος του Αγγελική Κώττη.
Η έκθεση θέλει να επισημάνει τη μακρά παρουσία του στην ποίηση, από το 1934 που δημοσιεύεται η πρώτη του συλλογή «Τρακτέρ», ώς το 1989, που καταθέτει τις τελευταίες συλλογές του, «Δευτερόλεπτα» και «Σφυρίγματα πλοίων». Γι' αυτό η επιλογή των εκθεμάτων στράφηκε συνειδητά σε χειρόγραφα, κυρίως ρήσεις ή αποσπάσματα πολύστιχων ποιημάτων με θέματα εμπνευσμένα από το παρελθόν της Ελλάδας, μυθολογικό ή ιστορικό, για το οποίο το ενδιαφέρον του υπήρξε εξαρχής ιδιαίτερα ζωηρό.
Ποιήματα όπως Ο Ηρακλής κι εμείς, Αρχαίο θέατρο, Η Φημονόη, Η απόγνωση της Πηνελόπης, Συνέπειες κ.ά., που εντάσσονται στις χαρακτηριστικές για τον τίτλο τους συλλογές «Μαρτυρίες» και «Επαναλήψεις», υπογραμμίζουν την ικανότητα του Ρίτσου ν' αφηγείται και να συνδέει το παρελθόν με το παρόν και, αναπόφευκτα, να συγχωνεύει σ' αυτά γεγονότα της προσωπικής και πολιτικής ζωής, εθνικές τραγωδίες και σπαραγμούς της νεότερης Ελλάδας και της εποχής του. Με λίγα λόγια, ο στοχασμός του συλλαμβάνει τη διαχρονικότητα του Ελληνισμού αποσπασματικά και στο σύνολό της.
Το αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο συνοδεύεται από φωτογραφίες από τα νεανικά του χρόνια, τα χρόνια της περισυλλογής και της απομόνωσης, τα χρόνια της αναγνώρισης. Μια άλλη ενότητα αναδεικνύει την εικαστική δημιουργία του ποιητή. Ρίζες, πέτρες, βότσαλα, χαλίκια, άφθονα στα ξερονήσια, ήταν τα υλικά της ζωγραφικής του Γιάννη Ρίτσου, ήταν «η πρώτη ύλη που πάνω της μπορούσες μ' ένα μαρκαδόρο ή με λίγη σινική μελάνη να εγγράψεις ή να υπογραμμίσεις αυτό που η ίδια η πέτρα υπαγόρευε...».
Στις πέτρες του Γιάννη Ρίτσου, που παρουσιάζονται στην έκθεση, βλέπει κανείς να παρελαύνουν μορφές μοναχικές ή πολυάνθρωπες, μετωπικές ή συνομιλούσες, άλλοτε ερωτικά συνταιριασμένες, μορφές αρχαϊκές που αντέχουν στον χρόνο. Εχει κανείς την εντύπωση ότι οι μορφές ξεπηδούν από τα ίδια τα ποιήματά του για να συναντήσουν ονόματα από τον μύθο, τον Τρωικό πόλεμο, τις τραγωδίες - Ηρακλής, Αγαμέμνων, Ορέστης, Ηλέκτρα, Ελένη, Φιλοκτήτης. Ονόματα που δεν έπαψαν να συγχωνεύονται με κατοπινές μορφές εξακολουθούν να υπάρχουν, έχοντας ντυθεί με διαχρονική ισχύ στη συλλογική και φυλετική μνήμη. Με λίγα λόγια, ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος δεν παύει να εκπλήσσει και να αυτοαποκαλύπτεται μέσα από την ποιητική ή την εικαστική δημιουργία του.