Δευτέρα, Οκτωβρίου 30, 2006

Το βραβείο Μπαλκάνικα στη Μάρω Δούκα




Αν σεμνύνεται για ένα βραβείο η Μάρω Δούκα, αυτό είναι το βραβείο Καζαντζάκη, το οποίο της έδωσε η γενέτειρά της Κρήτη για την «Αρχαία σκουριά». Το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος για την «Πλωτή πόλη», πάντως, το αρνήθηκε. Σήμερα, ένα άλλο βραβείο, βαλκανικών διαστάσεων, έρχεται να υπενθυμίσει ότι αν είσαι συνεπής με τη δουλειά σου, οι επιβραβεύσεις σε ακολουθούν έστω και αν δεν τις επιδιώκεις στο ελάχιστον. Διότι όλοι γνωρίζουμε πως η συγγραφέας είναι αποτραβηγμένη κατ’ επιλογήν της από δημόσιες σχέσεις και ευτελείς συναναστροφές.
Το βραβείο «Μπαλκάνικα», λοιπόν, απονεμήθηκε φέτος σε εκείνην για το βιβλίο της «Αθώοι και φταίχτες». Είναι μια διάκριση που ως πρακτικό αποτέλεσμα έχει τη μετάφραση του κάθε βραβευμένου βιβλίου σε βαλκανικές γλώσσες. Η συγγραφέας, που έτσι κι αλλιώς είναι πολυδιαβασμένη στην Ελλάδα και έχει μεταφραστεί και στο εξωτερικό, θα διαβαστεί αυτή τη φορά από τους γείτονες για κάποιους από τους οποίους, και συγκεκριμένα τους Τούρκους (τους Τουρκοκρητικούς για την ακρίβεια) γράφει στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα.
Η Τιτίκα Δημητρούλια αναφέρεται συνοπτικά στη σχέση που έχουν η Ιστορία και η Πολιτική με το έργο της Μάρως Δούκα: «Από την πρώτη εμφάνισή της στα νεοελληνικά γράμματα, με την Πηγάδα το 1974 και το Που ΄ναι τα φτερά το 1975, η Μάρω Δούκα εξέφρασε σαφώς την επιλογή της να παρακολουθήσει την κίνηση της πραγματικότητας, η οποία προχωράει "σα ρολόι" - κατά τον Κάφκα, καταγράφοντας τις εκτροπές και τις παραμορφώσεις της, προσωπικές και κοινωνικές, που ορίζουν την ιδιαιτερότητα των ανθρώπων» σημειώνει. «Από τη νουβέλα στο διήγημα (Καρέ Φιξ) και στη συνέχεια στο μυθιστόρημα, σε μια πρώτη ανάγνωση κυρίαρχη είναι η Ιστορία. Από την Πηγάδα και την Αρχαία Σκουριά της δικτατορίας στο Εις τον πάτο της εικόνας του μετασχηματισμού της νεοελληνικής κοινωνίας στη δεκαετία του '80 και την Ουράνια μηχανική του τέλους του αιώνα και στο βυζαντινό Ένας σκούφος από πορφύρα, η Ιστορία δεν αποτελεί το υπόβαθρο της πλοκής, αλλά ένα χωριστό πρόσωπο, που κινείται αυτόνομα και έχει τη δυνατότητα να ορίζει τη μοίρα των υπολοίπων. Συμπορευόμενη με την πολιτική, η Ιστορία καθορίζει τη μοίρα των ηρώων της Δούκα, ακόμα και στα λιγότερο πολιτικά της έργα, όπως η Πλωτή πόλη που αφηγείται την ιστορία ενός αδιέξοδου έρωτα.»
«Αθώοι και φταίχτες»: Γενάρης του 2002 στα Χανιά.Ένας ξένος περιπλανιέται στα παλιά. Τα κτίσματα, οι δρόμοι, οι τάφοι, τα γεγονότα. Μια γυναίκα δέχεται ένα ανώνυμο τηλεφώνημα. Ένας άλλος μοχθεί με τις εμμονές και τις εικόνες του. Το πτώμα μια νεαρής σ’ ερημική παραλία. Συνθήματα στους τοίχους, οι πολιτισμοί, που συμπλέκονται, η ζωή, που επιμένει. Όλα αλλάζουν, αλλά και κάτι μένει που λιμνάζει. Φιλίες, αειθαλή δέντρα, έρωτες. Το αίμα. Το κρητικό πέλαγος φουρτουνιασμένο. Οι επιχειρηματικοί όμιλοι, οι μετανάστες. Ένας αυτόχειρας, ένα πηγάδι. Ο αστυνόμος, που θυμάται. Αλλά το παρελθόν δεν είναι τόπος. Αθώοι και φταίχτες στις γραμμές του μύθου και της ιστορίας.
Η Μάρω Δούκα μόλις μας έδωσε και μιαν αναθεωρημένη εκδοχή του μυθιστορήματός της «Εις το πάτο της εικόνας» (εκδόσεις Πατάκη) με αλλαγές που έχουν το δικό τους νόημα, τη δική τους σημασία.

Κυριακή, Οκτωβρίου 29, 2006

«Η γυναίκα που πετάει» του Μένη Κουμανταρέα



Ενα βιβλίο δεν μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή- λένε. Ακόμη κι αν είναι έτσι, (γιατί φορές- φορές αμφιβάλλω) μπορεί να αλλάξει πολλά σημεία και στοιχεία της ζωής σου. Ας πούμε, «Η γυναίκα που πετάει» του Μένη Κουμανταρέα, με το που εμφανίστηκε άλλαξε άρδην τις λίστες με τα «Ευπώλητα» στέλνοντας, μαζί με κάποιες άλλες νέες εκδόσεις, κάποια εξωτικά παπαγαλάκια της λογοτεχνίας σπίτια τους- όπου και ελπίζω να μείνουν. Α, ναι. Ενα βιβλίο μπορεί να είναι άριστο και να μην είναι στα ευπώλητα. Οπως και το αντίθετο, όμως.
Εν πάση περιπτώσει, στο προκείμενο. Στο νέο βιβλίο ενός παλιού και καλού συγγραφέα. Ο παλιός ήταν αλλιώς, λέει ο Βιβλιοφάγος. Θα το συμμεριστώ. Ευτυχώς που ήταν αλλιώς, θα πω μάλιστα. Διότι έτσι το κάθε νέο βιβλίο του (και τους, των παλιών,) ήταν και είναι γεγονός.
«Η γυναίκα που πετάει». Αυτοβιογραφία και επινόηση, όλα δουλεμένα με τη μαστοριά του άριστου τεχνίτη. Χλωμά πρόσωπα του παρελθόντος, αρχοντικοί άνθρωποι, με τις ευαισθησίες και τις σκληρότητές τους, θύτες και θύματα- όλα τυλιγμένα στην αχλύ του μύθου. Πρόσωπα του παρόντος, σύγχρονα, συναντούν τον συγγραφέα και τον γοητεύουν με τις ζωές τους, ή μάλλον με μέρη από αυτές. Η Αθήνα, των περασμένων δεκαετιών, η Κυψέλη, η πλατεία Βικτωρίας, με χρώματα απαλά, «με μουσικές εξαίσιες, με φωνές». Και όλα να έχουν άρωμα, ταυτότητα, ομορφιά, εσωτερική ή εξωτερική αδιάφορο.
Βυθιζόμουν στις σελίδες με την τόσο γνώριμη ατμόσφαιρα, αυτή μιας λογοτεχνίας που επιμένει στις αρετές τις οποίες διδάχτηκε και στις άλλες, τις οποίες κόμισε και αισθανόμουν ασφάλεια. Ενιωθα να έχει νόημα η λογοτεχνία, που τόσες φορές επιχειρήθηκε να ευτελιστεί, να ξεπέσει. Την έβλεπα χωρίς φανφάρες και τυμπανοκρουσίες, να περπατά στον κεντρικό δρόμο της Μικρής μας Πόλης, σεμνή, ανιδιοτελής και σοβαρή, όπως πρέπει να είναι. Και συγκινήθηκα. Οχι ως άνθρωπος, ως αναγνώστρια. Με αισθητική συγκίνηση.
Πρόκειται για ένα βιβλίο θαυμάσιο- με τα δικά του, βεβαίως, τρωτά σημεία. Τα κείμενα με το αυτοβιογραφικό υπόβαθρο είναι μακράν καλύτερα και μεστότερα των υπολοίπων (τα οποία σε μερικά σημεία θα μπορούσαν να ήταν και μικρότερα) με αποκορύφωμα την ίδια την ομότιτλη ιστορία. Η γιαγιά Αγγελική θα ήταν πανάξια ηρωίδα ενός μυθιστορήματος από τον εγγονό. Δεν είχε τις δυνάμεις; Δεν είχε τη δύναμη; Δεν θέλησε; Ο,τι και να είναι, το «αίμα» των ηρώων του κυκλοφορεί στις σελίδες της Γυναίκας που πετάει και τις κρατά θερμές.
Μονάχα μια προσωπική παρατήρηση, την οποία, ομολογώ, κάνω γιατί κάτι μέσα μου (και όχι αυτό στο οποίο θα σταθώ) «κλώτσησε» στο πρώτο διήγημα, τα Χιόνια του Δεκέμβρη. Ο μικρός πρωταγωνιστής είναι απίθανο να γνώριζε πως ο Γιάννης Ρίτσος συνεργαζόταν με τον Ριζοσπάστη, διότι μία και μοναδική φορά ο ποιητής υπέγραψε χωρίς ψευδώνυμο, κατά τη δημοσίευση τριών ασμάτων του Επιταφίου, τον Μάιο του 1936 οπότε και ο νεαρός μάλλον δεν ήξερε ούτε γραφή, ούτε ανάγνωση.
Η εικονογράφηση του Χρόνη Μπότσογλου εξαιρετική.

Εκδόσεις Κέδρος.