Σε ποιον ανήκει, τελικά- τελικά ο Γιάννης Ρίτσος;

Οι γονείς μου και οι δάσκάλοί μου με έμαθαν να διαφωνώ, με έμαθαν όμως και να συμφωνώ. Ηδη εδώ και μήνες έχω επανειλημμένα φιλοξενήσει σε αυτό το ιστολόγιο κείμενα τρίτων υπό τον γενικό τίτλο "Σε ποιον ανήκει τελικά ο Γιάννης Ρίτσος" και είχα υποσχεθεί και τη δική μου θέση. Λίγο το ένα, λίγο το άλλο, άργησα. Ευτυχώς, επειδή διάβασα σήμερα στον "Ριζοσπάστη" την εξαιρετική ομιλία της Ερης Ρίτσου, συγγραφέως και κόρης του ποιητή, με την οποία συμφωνώ μέχρι κεραίας. Και καθώς τα πολλά λόγια είναι φτώχια, παραθέτω ολόκληρο το κείμενο, το οποίο η Ερη εκφώνησε στο διήμερο συμπόσιο για τον Γιάννη Ρίτσο που διοργάνωσε το ΚΚΕ στον Περισσό (χθες και σήμερα):


Εκατό χρόνια από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου, ενός ποιητή, που όσο κανένας άλλος συνέδεσε τη ζωή και το έργο του με την ιστορία του τόπου του. Το έχουν πει και είναι γεγονός: Η ποίηση του Ρίτσου είναι μια σχεδόν ημερολογιακή καταγραφή των σημαντικών γεγονότων του 20ού αιώνα. 100 χρόνια από τη γέννησή του και δεν θα μπορούσε το κόμμα του, το ΚΚΕ, να μη συμμετέχει στις εκδηλώσεις που γίνονται πανελλαδικά, και όχι μόνο, γι' αυτή την επέτειο. Και λέω όχι μόνο πανελλαδικά γιατί εκτός από τις τόσες εκδηλώσεις που γίνονται τιμώντας το έργο του σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, άπειρες είναι οι εκδηλώσεις που γίνονται σ' όλο τον κόσμο, καταδεικνύοντας έτσι πως η «ελληνικότητα» του Ρίτσου είναι ταυτόχρονα και η «οικουμένικότητά» του και πως τα προβλήματα και οι αναζητήσεις των ανθρώπων και των λαών είναι κοινά παντού.

Είμαι λοιπόν πολύ χαρούμενη που βρίσκομαι εδώ σήμερα, ν' ακούσω για το Ρίτσο. Πολλά πράγματα τα γνωρίζω. Οχι τόσο αυτά που αφορούν στην ποίησή του γιατί αυτά τα ανακαλύπτω και 'γω συνεχώς, αλλά αυτά που αφορούν στον άνθρωπο, στην απέραντη δύναμη, στο ήθος και στην καλοσύνη του. Δεν θα μπορούσε λοιπόν, το έχω άλλωστε ξαναπεί, ένας άνθρωπος με την καλοσύνη και την ευγένειά του να είναι άλλο από κομμουνιστής. Γιατί αγαπούσε βαθιά και πραγματικά τους ανθρώπους και γιατί πάσχιζε γι' αυτούς.

Καμιά φορά οι σύντροφοί του εκφράζουν το φόβο πως γίνεται προσπάθεια να αποχρωματιστεί ο Ρίτσος. Και λέω εγώ πως τέτοια προσπάθεια, κι αν γίνεται, σε τίποτα δεν θα καταλήξει γιατί ο Ρίτσος δεν υπήρξε και δεν αγωνίστηκε απλώς, αλλά έγραψε, και αυτά που έγραψε δεν αλλάζουν. Ο,τι και να πει, ό,τι και να γράψει κανείς, η ιδεολογία του η κομμουνιστική, η βαθιά ανθρωπιστική, βρίσκεται παντού μέσα στο έργο του, ανασαίνει, υπάρχει μέσα στον παραμικρό του στίχο και με τίποτα δεν ακυρώνεται, δεν μεταλλάσσεται, δεν αλλοιώνεται. Ομως το έργο του είναι τεράστιο και πολύμορφο και προσφέρεται για πολλές αναγνώσεις. Παίρνω παράδειγμα απ' τον εαυτό μου: Οσο διαβάζω, τόσο περισσότερα ανακαλύπτω. Κι η «συμβουλή» μου στους συντρόφους του είναι: διαβάστε.

Εμεινε αταλάντευτος στα «πιστεύω» του
Μέσα στην πολυτάραχη ιστορία του το κομμουνιστικό κίνημα, παγκοσμίως και φυσικά στη χώρα μας, πέρασε πολύ δύσκολες περιόδους. Διώξεις, φυλακίσεις, εξορίες, δολοφονίες, ήταν πράγματα που οι κομμουνιστές τα γνώρισαν, τα έζησαν στο πετσί τους. Μέσα σε συνθήκες παρανομίας, καθημερινού κυνηγητού και αγώνα για επιβίωση, θα περίμενε κανείς πως η τέχνη θα πέρναγε σε δεύτερη μοίρα. Κι όμως ο ανθός της διανόησης και της τέχνης και στον τόπο μας πέρασε και αναπτύχθηκε μέσα απ' τις γραμμές των κομμουνιστών. Καμιά φορά, μεσ' σε συνθήκες δύσκολες, κανείς πρέπει να είναι διπλά προσεκτικός. Μην έχοντας τη δυνατότητα της ελεύθερης έκφρασης, υπήρξαν φορές που κοιτάγαμε με καχυποψία ό,τι φαινόταν να «παρεκκλίνει» από τα απολύτως παραδεδεγμένα.

Υπήρξαν λοιπόν φορές που ο Ρίτσος κατηγορήθηκε πως είναι δυσνόητος και πως ο τρόπος έκφρασής του δεν είναι κατανοητός από την εργατική τάξη. Ο Ρίτσος όμως ήξερε πως η τέχνη προηγείται, και πως η εργατική τάξη πρέπει να μορφωθεί. Πως δεν είναι σωστό να κάνει κανείς εκπτώσεις για να γίνει κατανοητός αλλά πως το «καθήκον» του κομμουνιστή είναι ακριβώς να δώσει τη δυνατότητα στην εργατική τάξη να μορφωθεί για να έχει τα εργαλεία να καταλαβαίνει όχι μόνο το πώς γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης αλλά να ακονίζει το μυαλό και τις ευαισθησίες της για να μπορεί να «απολαμβάνει» πραγματικά τα ωραία πράγματα που η ζωή και η τέχνη προσφέρουν. Και δικαιώθηκε ο Ρίτσος. Γιατί έμεινε αταλάντευτος στα «πιστεύω» του είτε αυτά είχαν να κάνουν με τη ζωή και την ένταξή του στο κομμουνιστικό κόμμα, είτε είχαν να κάνουν με την τέχνη του.

Σήμερα, οι κομμουνιστές μπορούν εξίσου καλά να χαίρονται τα επικαιρικά του ποιήματα, τα ποιήματα που γράφτηκαν και που προσφέρθηκαν απ' το Ρίτσο σαν η πρακτική και καθημερινή συμβολή του στον αγώνα του τόπου του και των συντρόφων του για ελευθερία, με τα ποιήματα εκείνα τα «δυσνόητα» που περιλαμβάνουν αναζητήσεις «υπαρξιακές» και φιλοσοφικές, που έχουν να κάνουν με τη φιλολογική παράδοση που μας κληροδότησε η Αρχαία Ελλάδα, που υμνούν τον έρωτα και το κάλλος του ανθρωπίνου σώματος.

Οι ήρωες είναι άνθρωποι καθημερινοί
Και χαίρομαι γιατί μιλώντας με νέους κομμουνιστές διαπιστώνω πως τα πράγματα έχουν πια βρει τις σωστές τους διαστάσεις και πως «υπαρξιακή αναζήτηση» δεν σημαίνει κάτι το νεφελώδες, που δεν είμαστε σίγουροι τι, και χρεώνοντάς το στον Σαρτρ το αφήνουμε στην άκρη αλλά σημαίνει ακριβώς το να θέτει κανείς στον εαυτό του τα ερωτήματα εκείνα που απασχολούν κάθε άνθρωπο, πολύ περισσότερο τον άνθρωπο που είναι «ταγμένος» στο να αγωνίζεται για το καλό του ανθρώπου. Τι είμαστε, τι κάνουμε, τι θέλουμε, γιατί υπάρχουμε, γιατί αγωνιζόμαστε; Μέσα από μια ιδεολογία που δίνει βάσεις γερές, τα ερωτήματα αυτά βρίσκουν τις απαντήσεις τους. Οχι πάντα εύκολα, αλλά τις βρίσκουν.

Και η ποίηση του Ρίτσου μας συντροφεύει στην αναζήτηση αυτή, γιατί ακριβώς αυτό μας δείχνει, για παράδειγμα, με τον Ορέστη του, πως δεν υπάρχουν υπεράνθρωποι, πως οι ήρωες είναι άνθρωποι καθημερινοί, που μέσα από μάχες δύσκολες που δίνουν με τον εαυτό και τις επιθυμίες τους, ξεπερνούν πολλές φορές τα «θέλω» τους και υψώνονται πάνω απ' την καθημερινότητά τους, αφήνουν σε δεύτερη μοίρα την ανάγκη του παρόντος τους για να διεκδικήσουν το μέλλον, το δικό τους και όλων των συνανθρώπων τους. Και δεν είναι εύκολη δουλειά. Το ξέρετε άλλωστε.

Δεν θέλω να σας φάω το χρόνο μια και υπάρχουν τόσο ενδιαφέρουσες ομιλίες και ανακοινώσεις, μόνο να πω ακόμα μια φορά, πόσο χαρούμενη είμαι γιατί μέσα από αυτό το «Ετος Ρίτσου», μέσα από τις εκδηλώσεις που έχω παρακολουθήσει σε σχολεία, πνευματικά κέντρα, πολιτιστικούς συλλόγους, δήμους, βιβλιοθήκες, εγώ τουλάχιστον διαπίστωσα πως η ποίηση είναι ζωντανή και ο κόσμος νοιάζεται και ενδιαφέρεται και σκέφτεται και αισθάνεται και αναρωτιέται και ψάχνει και πως όχι, δεν μας έχει ισοπεδώσει η παγκοσμιοποίηση. Οι άνθρωποι διψούν για το καλό και το ωραίο και το δείχνουν σε κάθε ευκαιρία.

Στο χέρι του καθενός μας είναι αυτό να το προασπίσει και να το τονώσει. Στο χέρι των κομμουνιστών είναι να σκύψουν πάνω απ' τον πολιτισμό και να ενισχύσουν κάθε προσπάθεια ειλικρινή και ουσιαστική, χωρίς φοβίες, χωρίς και την έγνοια «μα είναι μέσα στα πλαίσια που το θέλουμε;», γιατί κάθε ειλικρινής προσπάθεια έκφρασης, είναι μέσα στα πλαίσια που τη θέλουμε, εφ' όσον στοχεύει στο να διευρύνει τους ορίζοντές μας. Ο Ρίτσος μάς το έδειξε αυτό και μας άνοιξε δρόμους. Ας τους ακολουθήσουμε. Είναι η μεγαλύτερη τιμή που με τη σειρά μας μπορούμε να προσφέρουμε στον ποιητή.