Ο «ξεχασμένος» Λουντέμης

Ο συγγραφέας που όλοι διαβάσαμε στα νιάτα μας και διδάσκεται ακόμα στα σχολεία λησμονήθηκε παντελώς το 2012, χρονιά που συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη γέννησή του. Ίσως γιατί θεωρήθηκε ξεπερασμένος και γλυκερός;

Οι άνθρωποι των Γραμμάτων παράγουν Αξίες και δεν θα έπρεπε να είναι ποτέ χαμένοι. Η σημασία του έργου τους θα έπρεπε να αναγνωρίζεται και να μεταφέρεται στον κοινωνικό ιστό από οργανωμένους φορείς της πολιτείας. Πάντοτε κάτι έχουν να πουν, ειδικά στους νεότερους. Ας πούμε: «Ζωντανός θα πει περήφανος!».

Τα λόγια αυτά ανήκουν στον μεγάλο «χαμένο» του 2012, τον Μενέλαο Λουντέμη. Έναν συγγραφέα που όλοι διαβάσαμε με πάθος στα νιάτα μας και ας τον ξεπεράσαμε μετά. Η σημερινή νέα γενιά τον διαβάζει επίσης με αγάπη. Τον διδάσκεται, μάλιστα, στα σχολικά βιβλία της. Αλλά το κράτος, διά των αρμοδίων υπουργείων του Παιδείας και Πολιτισμού – που πλέον είναι ένα –, λησμόνησε εντελώς, ή φρόντισε να λησμονήσει, ότι το 2012 έκλεισαν 100 χρόνια από τη γέννησή του.

Ο μεγαλόθυμος Νικηφόρος Βρεττάκος, στον οποίο ήταν αφιερωμένη η χρονιά, δεν θα έχανε σε τίποτα αν κάποια υπηρεσία ή κρατικός φορέας αποφάσιζε να διοργανώσει μερικές εκδηλώσεις εις μνήμην και του Λουντέμη.

«Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα»

Τι έφταιξε λοιπόν και όλοι ξέχασαν φέτος τον «Μέλιο» – όπως τον αποκαλούσαν οι φίλοι του, δανειζόμενοι το όνομα του πιο αγαπημένου του ήρωα; Ίσως υποτιμήθηκε το χνάρι που έχει αφήσει ο ίδιος στην πεζογραφία. Ίσως συνέτεινε το γεγονός πως ο εκδοτικός οίκος που τον εκδίδει, τα Ελληνικά Γράμματα, έχει κλείσει και δεν υπάρχει εκδότης να κινήσει εκδηλώσεις και εορτασμούς. Πιθανότατα αγνοήθηκε η αγάπη των νέων για το έργο του. Τέλος, ήταν η αριστερή πολιτική του τοποθέτηση, η συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση, η πολιτική προσφυγιά.

Μπορεί, λέτε, εύκολα να ξεχαστεί η υπέροχη ρήση του όταν του ζήτησαν να υπογράψει δήλωση μετανοίας για να μη του αφαιρεθεί η ιθαγένεια; «Χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να γίνουν τα τέσσερα πόδια δύο. Δεν θα τα κάμω πάλι τέσσερα εγώ!». Η επέτειος πέρασε μέσα σε μια παγερή σιωπή από το κράτος (μια «αναζήτηση» στο site του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου θα δώσει μηδενικό αποτέλεσμα), απουσία σχολικών εκδηλώσεων και εκδηλώσεων από πνευματικά σωματεία. Οι ελάχιστες εξαιρέσεις είναι απλώς για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Μία από αυτές, αφορά το ΚΘΒΕ, που ανέβασε σε παράσταση το πιο αγαπημένο μυθιστόρημα του Λουντέμη, το «Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα», στη νεανική του σκηνή. Η πρεμιέρα δόθηκε την 1η Νοεμβρίου του ’11 σε θεατρική διασκευή Λάκη Λαζόπουλου και σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα. Μέχρι τον Μάρτη του ’12 δόθηκαν 103 παραστάσεις – με 31.026 θεατές. Ξεπερασμένος είπατε ο Λουντέμης; Γλυκερός; Μελοδραματικός;

Η φιλία του με τον Βάρναλη

Την ακεραιότητά του και την πένα του παραδεχόταν και ένας σπουδαίος ποιητής, που γνώριζε τον Λουντέμη από την εφηβεία του: ο Κώστας Βάρναλης. Εντελώς τυχαία, ο Βάρναλης ήταν ο κερδισμένος του 2012, αλλά κι εδώ το κράτος δεν έχει συμμετοχή. Ένα εξαιρετικό βιβλίο, του Ηρακλή Κακαβάνη, με τίτλο «Ο άγνωστος Βάρναλης – Και 19 αδημοσίευτα ποιήματά του» κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Εντός». Αποτελεί προϊόν μόχθου και πολύχρονων ερευνών και ζωντανεύει θαυμάσια τον σκιαγραφούμενο.

Ο Λουντέμης αναγνώριζε ως δάσκαλο και φίλο τον ποιητή, είχε, μάλιστα, γράψει για εκείνον το βιβλίο «Ο κονταρομάχος», το 1974. Ο Ηρακλής Κακαβάνης θυμίζει ένα περιστατικό από δίκη εναντίον του συγγραφέα, για το βιβλίο του «Βουρκωμένες μέρες», το 1956. Εκείνες τις πικρές και δύσκολες εποχές ήταν δυνατόν να συρθεί στα δικαστήρια κάποιος για τη λογοτεχνική του παραγωγή, σύμφωνα με τον νόμο 509, για «κατασκοπεία», με βάση τον οποίο εκτελέστηκε ο Μπελογιάννης.

Οι τρεις σωστές απαντήσεις

«Για να ’ναι ένοχος ένας συγγραφέας», είπε ο Βάρναλης καταθέτοντας ως μάρτυρας υπεράσπισης, «πρέπει να δίνει αρνητικές απαντήσεις στις τρεις παρακάτω ερωτήσεις: Πρώτον: Ζώντας σε μια κοινωνία αδικίας, με ποιους θα πάει; Με τους αδικητές ή με τους αδικημένους; Δεύτερον: Αν ο λαός πέσει στα δεσμά της τυραννίας, με ποιους θα συνταχθεί; Με τον τυραγνισμένο ή με τον τύραννο; Και τρίτον και τελευταίο: Αν η πατρίδα πέσει σε εθνική σκλαβιά, ποιους θα βοηθήσει; Τους κατακτητές ή τους κατακτημένους; Δηλαδή με τους κιοτήδες θα πάει ή με τα παλληκάρια;».

Αυτά και άλλα πολλά στοιχεία και κείμενα που δεν είναι γνωστά στο ευρύτερο κοινό παραθέτει ο Κακαβάνης. Άλλα αλίευσε από το αρχείο Βάρναλη, άλλα από εξαντλημένα περιοδικά ή δυσεύρετες εφημερίδες. Μέσα από την εξιστόρηση της ζωής και του έργου του, από ένα διευρυμένο και ζωντανό χρονολόγιο, βρίσκουμε και ενδιαφέροντα στοιχεία και αυτοβιογραφικά αποσπάσματα ή ποιήματα. Τα «Μαρασλειακά», οι φιλολογικοί «καυγάδες» του Βάρναλη με τον Παλαμά, τον Δελμούζο, τον Ξενόπουλο και άλλα πολλά, δίνουν το στίγμα της εποχής. Μαζί και ξαναδουλεμένα και τα άγνωστα ποιήματα από το αρχείο του ποιητή.

Θα χτυπήσουμε από τώρα συναγερμό και ελπίζουμε όχι εις μάτην. Το 2014 θα είναι τα 40 χρόνια από τον θάνατο του Βάρναλη. Θα κάνει κάτι η μητριά - πατρίδα; Ή θα γίνει κάτι σοβαρό και αντάξιο του Δημήτρη Χατζή, που το 2013 έχουμε τα 100 χρόνια από τη γέννησή του;

Αναδημοσίευση από το "Ποντίκι" με την ευκαιρία της σημερινής επετείου θανάτου του Μενέλαου Λουντέμη (22/1/1977)