Κυριακή, Νοεμβρίου 11, 2012

Γιάννης Ρίτσος: Είμαι κ’ εγώ απ’ την ίδια ράτσα∙ επιμένω∙ δεν το βάζω κάτω


Ηταν αληθινά; Ήταν ψεύτικα; Γεννήματα της φαντασίας του; Αλληγορίες για να πει την αλήθεια; Σύμβολα; Επιθυμίες; Από τι ήταν φτιαγμένα, τέλος πάντων, τα φτερά του Γιάννη Ρίτσου;

Από λέξεις θα έλεγε κανείς. Όπως κι οι χάρτινες ασπίδες του, οι χαρταετοί του, τα ποιήματά του. Αλλά, και θα φανεί περίεργο αυτό που θα πω, όμως δεν είναι, τα φτερά δεν τον βοήθησαν να πετάξει. Εκείνος πετούσε χάρη στην Ποίηση. Τα φτερά υπήρξαν άλλοτε μικρά, εξωτικά στοιχεία της, («σύναξα ένα σωρό φτερά στρουθοκαμήλου απ’ τα καπέλα της υπόγειας Κόρης") συμπαθητικά, άλλοτε ένδειξη ναρκισσισμού και ματαιότητας. Κι ο ίδιος, πατούσε πολύ σταθερά στη Γη για να ονειρεύεται ουράνιες πτήσεις. Τον ουρανό, τον είχε μέσα του («όλοι εδώ πέρα έχουμε τον ίδιο ουρανό και το ίδιο χαμόγελο∙/ αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν. Αυτό το χαμόγελο κι αυτό τον ουρανό/ δεν μπορούν να μας τα πάρουν.»)


Θα πείτε, πάλι επαναστάτη παρουσιάζεις τον Ρίτσο. Όχι μονάχα εγώ. Πέρασα πρωινά και πρωινά επί τρία χρόνια μιλώντας σε σχολεία για τον ποιητή και διαπίστωσα πως ό,τι και αν τους έλεγα για τα υπέροχα εσωτερικά ποιήματά του- ανάμεσα στα οποία και η νεανική του «Εαρινή Συμφωνία» τα παιδιά τον ήθελαν επαναστατημένο. Αυτά τα ποιήματα θεωρούσαν τα πλέον αντιπροσωπευτικά του και γι’ αυτά μιλούσαν, αν και δεν έπαυαν να ξεχωρίζουν και να αγαπούν και τη «Σονάτα του σεληνόφωτος».

Οπωσδήποτε, ο Ρίτσος υπήρξε μέγας επαναστάτης. Και ως πολίτης, και ως ποιητής. Δεν θα σταθώ σε αναλύσεις του αυτονόητου, γιατί αλλού θέλω να φτάσω σήμερα, 22 χρόνια από τον θάνατό του (ήταν και τότε Κυριακή). Εδώ και πολύ καιρό σκέφτομαι τους παρακάτω στίχους από τη «Γκραγκάντα» μια ποιητική σύνθεση που έγραψε μέσα στη χούντα; «Εχουν ακόμη πόδια τα όνειρα- λέει- τ’ ακούς στο πάνω πάτωμα/ με τον μεγάλο καναπέ παρατημένο σαν καράβι στη μέση της νύχτας,/ αναποδογυρίζεις το σιδερένιο κουτί, πέφτουν τα κουμπιά, κυλάνε,/ όλα γίνονται κατά λάθος, αναγνωρίζονται κατά λάθος, μένουν μισοφτιαγμένα κατά λάθος/ ξένοι χτυπούν τα ρόπτρα σ’ όλες τις πόρτες, νύχτα, μεθυσμένοι,/ ξυπνούν οι ένοικοι∙ σκύβουν απ’ τα παράθυρα∙ κανείς δεν είναι∙ / κανείς δεν είταν ποτέ∙/ -τι φοβάσαι; τι έχεις; τι θα χάσεις;»

Η απάντηση που υποκρύπτει το ποιητικό ερώτημα, πάντοτε επίκαιρη και σωστή, είναι «τις αλυσίδες μας». Για να οδηγήσει εκεί, και επομένως στην απελευθέρωση, ο Γιάννης Ρίτσος ρωτά επιτακτικά: «τι έχεις;» Αν το καλοσκεφτούμε, τίποτα. Επομένως, το «τι θα χάσεις;» μπορεί να αναγνωσθεί και ως «δεν έχεις να χάσεις, άρα και να φοβάσαι, τίποτα».

Κάθε άλλο παρά εύκολο είναι, ωστόσο, να φτάσει ο άνθρωπος στην αντιπαράθεση με ό,τι τον πονά, τον καταπιέζει, του κλέβει τα δικαιώματα, τη ζωή, την ελπίδα. Ο ποιητής θυμάται τους καιρούς που ο ίδιος, εκεί γύρω στα 25- 26, δούλευε στο θέατρο και βάδιζε στον δρόμο της συνειδητοποίησης. Είχε διδαχθεί μαρξισμό από τους συντρόφους στη Σωτηρία. Είχε γίνει και μέλος του ΚΚΕ. Μα όλα αυτά δεν έφταναν:

«μάζεψα πούπουλα απ’ τις κόττες, απ’ τις χήνες, απ’ τους αητούς, απ’ τα σπουργίτια,/ έφτιαξα φτερά, τα δοκίμασα γυμνός μπροστά στον καθρέφτη του υπνοδωματίου,/ τα φόρεσα τις αποκριές, τα φόρεσα στο θέατρο,/ έπαιξα τν αγγελιαφόρο, τον άγγελο, τον αρχάγγελο,/ κατέβηκα, ανέβηκα πραγματικά, δεμένος με γερό σκοινί απ’ τη μέση-,/ ο θόρυβος απ’ τις τροχαλίες σχεδόν δεν ακουγόταν/ τις κινήσεις των φτερών καλά τις μιμήθηκα,/ ολόκληρη την πτήση τη μιμήθηκα πλάι σ’ ένα χάρτινο φεγγάρι/ με χειροκρότησαν αρκετά- δεν τ’ αρνιέμαι- παράπονο δεν έχω-»

Ωραία, πολύχρωμα ή πάλλευκα, λαμπερά φτερά, που σε ανεβάζουν ή μαζί τους ανεβαίνεις, όπως και σε κατεβάζουν. Σύντομα θα το αντιληφθείς:

«Δεν κάνεις τίποτα με τις αιτήσεις, με τις παρακλήσεις, -είπε-/ μήτε με το κλεισμένο στόμα∙ τίποτα, τίποτα∙/ να ξεχνάς το μόχθο του μεροκάματου/ είναι σα να ξεχνάς την ιστορία, τη μάνα σου, τους πεθαμένους/ είναι σαν να ξεχνάς αυτό που λέμε δικαιοσύνη∙/ τ’ άλλα- σιωπές, μεταμφιέσεις, πούπουλα, φτερούγες- κουραφέξαλα∙»

Κάθετος ο χαρακτηρισμός. «Κουραφέξαλα». Και πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Αφού ο ποιητής ήξερε, το είχε ενστερνιστεί:

«Λοιπόν σ’ το λέω ο κόσμος είναι πιο πλούσιος απ’ τους εκμεταλλευτές του/ πιο πλούσιος απ’ τους απελπισμένους του και μαζί τους».

Θυμάμαι τον Γιάννη Ρίτσο γιατί ήταν αυτός που ήταν. Γιατί σκεφτόταν και έγραφε και δρούσε έτσι. Τον θυμάμαι και για στίχους του, που μένουν μέσα μου σαν αναμμένα κεριά σε ολόφωτα ή ημισκότεινα δωμάτια. Ανάμεσα στους στίχους αυτούς, η όμορφη παρακαταθήκη, πάντοτε από τη «Γκραγκάντα»:

«Είμαι κ’ εγώ απ’ την ίδια ράτσα∙ επιμένω∙ δεν το βάζω κάτω∙/ είπα: ο κάμπος με τις μαργαρίτες ανοιξιάτικο πρωινό με τις καμπάνες στους λόφους/ είπα: η ανάποδη ρόδινη ομπρέλα ανοιχτή γεμάτη φως μέσα στα στάχυα/ είπα: φιλί, ψωμί, σταφύλι, στήθος, άγκυρα, γυναίκα, ελευθερία/ είπα στους νεκρούς: περιμένετε∙ τίποτα δεν τελειώνει∙»

Δεν υπάρχουν σχόλια: