Δευτέρα, Νοεμβρίου 17, 2008

Ο Γιάννης Ρίτσος και το Πολυτεχνείο

Ο Νοέμβριος του 1973 ήταν γλυκός. Ενα λεπτό, κόκκινο, ζακετάκι πάνω απ’ τη μαθητική ποδιά αρκούσε. Η Ανθούλα σε ξεσήκωσε να πάτε από το Νυχτερινό Γυμνάσιο της Χέυδεν, όπου φοιτούσε (νυν «κατάληψη» και ερείπιο) στο Πολυτεχνείο. Είχε ακούσει πως εκεί λάμβαναν χώρα σπουδαία πράγματα.
Όχι ότι δεν φοβόσασταν. Όλα «τα ‘σκιαζ’ η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά» με τη χούντα. Αλλά ήσασταν παιδιά. Μόλις αναπνεύσατε το αεράκι ελευθερίας- το μόνο αληθινό και πριν και μέχρι σήμερα- ο φόβος πέταξε. Ήταν η πρώτη φορά που αισθανόσουν ωραία με τους άλλους. Και σίγουρη.
Ξεκινήσαμε όμως να πούμε για τον Γιάννη Ρίτσο. Δεν τον ήξερες τότε. Μονάχα τα «Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας» είχες διαβάσει. Και δάκρυζες με το «Κυκλάμινο, κυκλάμινο στου βράχου της σχισμάδα/ πού βρήκες χρώματα κι ανθείς, πού μίσχο και σαλεύεις;». Άλλοι καιροί, κι αυτοί οι στίχοι, που σήμερα ακούγονται σε κάθε γιορτή Πολυτεχνείου, έλεγαν πολλά.
Ο Γιάννης Ρίτσος είχε συλληφθεί τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου 1967, όπως χιλιάδες άλλοι Αριστεροί και δημοκράτες σε όλη τη χώρα. Εϊχε μεταφερθεί στον Ιππόδρομο, όμηρος του στρατιωτικού καθεστώτος, και από εκεί στη Γυάρο και στη συνέχεια στη Λέρο.
Αρχές καλοκαιριού του 1968 ο καρκίνος έκανε την εμφάνισή του. Μεταφέρθηκε τον Αύγουστο φρουρούμενος στον Άγιο Σάββα και μετά τον έστειλαν πίσω στο στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων, στο Παρθένι. Η διεθνής κατακραυγή, ανάγκασε τους δεσμώτες του να τον απελευθερώσουν. Φοβόντουσαν μήπως και πεθάνει στα χέρια τους...
Τέλη Οκτωβρίου του 1968 τον έστειλαν στο Καρλόβασι Σάμου, πατρίδα της γυναίκας του Φαλίτσας. Σε κατ’ οίκον περιορισμό. Που σήμαινε, καμία επαφή με κανέναν. Μόνη του παρέα η Φαλίτσα, η κόρη τους Έρη, κανένας τολμηρός που κατάφερνε να ξεγλιστρήσει και τα γράμματα των φίλων του (για να μην μπερδεύουμε τους νεώτερους επισημαίνουμε πως τότε δεν υπήρχαν, βέβαια, κινητά τηλέφωνα ή μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου). Πλήρης απομόνωση.
Δύο χρόνια μετά, και με πολλές ενδιάμεσες περιπέτειες, αίρεται η έντολη για κατ’ οίκον περιορισμό και ο Γιάννης Ρίτσος επιστρέφει στην Αθήνα. Με την άρση της προληπτικής λογοκρισίας, το 1972, αρχίζουν και κυκλοφορούν κάποια βιβλία του- κάτι απαγορευμένο ως τότε. Και η χούντα δεν άφηνε, και οι ποιητές- συγγραφείς δεν επέτρεπαν να γίνει ώσπου να αρθεί η λογοκρισία. Και έτσι, πάντως, ο κίνδυνος να συλληφθεί όχι μόνο εκείνος που έγραψε το έργο αλλά και εκείνος που το εξέδωσε, είναι μεγάλος. Αλλά η Νανά Καλλιανέση, των εκδόσεων Κέδρος, δεν φοβάται. Αυτή η γενναία γυναίκα, που έχει ζήσει στην εξορία μετά τον εμφύλιο, έχει συλληφθεί και βασανιστεί και από τη δικτατορία της 21ης Απριλίου. Δεν λύγισε. Επιμένει. Βρίσκει τρόπο να βοηθήσει ώστε να φύγουν έργα του Ρίτσου στο εξωτερικό, μέσα από τους «δρόμους» των αντιστασιακών.
Στη Γαλλία η Χρύσα Προκοπάκη έχει λάβει τα ποιήματα από τις συλλογές Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα, με την παράκληση του ποιητή να κυκλοφορήσουν σε δίγλωσση έκδοση- πράγμα που γίνεται με πρόλογο του Αραγκόν. Μέσω της ομάδας της Αμαλίας Φλέμινγκ η Μαρία Δεληβορριά δίνει στον Μίκη Θεοδωράκη τα χειρόγραφα από τα «Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα» που εκείνος μελοποιεί και τραγουδά στις συναυλίες του ανά τον κόσμο.
Αυτή είναι η κατάσταση όταν γίνεται το Πολυτεχνείο. Η καρδιά του ποιητή, φυσικά, είναι με τους εξεγερμένους. Στις 14 ή 15 Νοεμβρίου (δεν το έχω εξακριβώσει) γίνεται μια μεγάλη διαδήλωση στους δρόμους της πρωτεύουσας, από οικοδόμους, φοιτητές και άλλους. Ο ποιητής την «οδηγεί». Όταν φτάνουν στην πλατεία Κλαυθμώνος, η αστυνομία τους διαλύει με καδρόνια και γκλομπς. Ο ίδιος δεν χτυπήθηκε. Πιθανολογούσε ότι τον γνώρισαν και το απέφυγαν.



Δεν τον είχα ποτέ ρωτήσει γιατί, στη συνέχεια, δεν πήγε στο Πολυτεχνείο. Θεωρώ εξαιρετικά πιθανό να το απέφυγε ο ίδιος, καθώς ήταν και πολιτικά ενταγμένος (και δεν ήταν από εκείνους που θα επεδίωκαν να «καπελώσουν» οτιδήποτε), αλλά, το κυριότερο, πρώην εξόριστος. Μάλλον θεώρησε καλύτερο να αφήσει τα παιδιά να εκφραστούν, χωρίς να τους κολήσουν «ρετσινιές» εξαιτίας της παρουσίας του. Παρακολουθούσε, πάντως, άγρυπνος τα γεγονότα, ακούγοντας τον παράνομο ραδιοσταθμό.
Για όσους είχαν ζήσει την Αντίσταση κατά των Γερμανών αλλά και για τους νεότερους, που μόλις μπουσουλούσαν στην πολιτική, ο ραδιοσταθμός αυτός ήταν κάτι το ανεπανάληπτο. Ένα θαύμα (θυμίζω και πάλι για τους σύγχρονους νέους ότι δεν υπήρχε ελεύθερη ραδιοφωνία, παρά μόνο τα κρατικά κανάλια, από τα οποία δεν περνούσε ούτε μισή φράση χωρίς έλεγχο). Συνθήματα φρέσκα, λόγια δυνατά, ατμόσφαιρα που μύριζε επανάσταση. Και τραγούδια. Πολλά τραγούδια.
Εκεί πρωτοακούσαμε πολλοί από εμάς τη «Ρωμιοσύνη», μελοποιημένη από τον Μίκη Θεοδωράκη. Αυτοί οι υπέροχοι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου, μάς συντρόφευαν όλη την ημέρα της 16ης Νοεμβρίου, οπότε και το Πολυτεχνείο κορυφώθηκε. Οι ρωμαλέοι, αδροί στίχοι με τα υπέροχα νοήματα και την σπουδαία ποίηση. Αλήθεια, η φυσική παρουσία του ποιητή ήταν περιττή, όταν τα ποιήματά του συγκλόνιζαν την πρωτεύουσα όπως ποτέ άλλοτε.
Ξενύχτησε το βράδυ στο σπίτι της Νανάς Καλλιανέση, στα Εξάρχεια, ακούγοντας τον πομπό από ένα ραδιοφωνάκι. Το πρωί, στις 17 του μηνός, όλα είχαν τελειώσει. Ο ποιητής έφυγε για τον Κάλαμο έχοντας ήδη ξεκινήσει το «Ημερολόγιο μιας εβδομάδας» για το Πολυτεχνείο. Στην πρώτη γραφή, αυτή που σήμερα παραθέτουμε, το ποίημα είναι ατελές. Προέχει η σύλληψη της στιγμής, η αιχμαλωσία των συναισθημάτων, οι μικρές λεπτομέρειες. Στην επόμενη γραφή, όλα μπορούν να διορθωθούν.

Ο Γιάννης Ρίτσος έλεγε πως για να είναι σωστό το ποίημα πρέπει η μνήμη να ανακληθεί δια της νοσταλγίας. Να περάσει, δηλαδή, χρόνος. Ο κάθε κανόνας, όμως, έχει τις εξαιρέσεις του. Όπως στον «Επιτάφιο» (έστω και με διαφορετικό αποτέλεσμα) έτσι κι εδώ, η γραφή ήταν αστραπιαία. Και δεν έχασε σε τίποτα.

14 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Για να είναι σωστό ένα ποίημα πρέπει η καρδιά να τρέχει πιο γρήγορα απ΄την πένα. Να μην την προλαβαίνεις!

Ibis είπε...

Aυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό,
αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ' τα ξένα βήματα,
αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο,
αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο.

Synxarhthria ekplhktiko arthro k poly oysiastiko gia na mathainoume kati parapanw k emeis oi neoi

Δανάη είπε...

Κεραύνεια η ένταση κι αστραπιαία η λάμψη αυτής εδώ της παρακαταθήκης...
Κατάθεση ψυχής...

Συγχαρητήρια,Εαρινή μου...
Γλυκό Ευχαριστώ

Side21 είπε...

Μερικοί Άνθρωποι αφίνουν ...
βαριά τη σκιά τους στη γη !!!
Χάρηκα για τη γνωριμία αλλά
και για τη σύμπτωση απόψεων ...

dyosmaraki είπε...

Είναι παράξενες οι ώρες που επισκέπτεται κάποιον η έμπνευση.
Μα σαν τον επισκεφτεί πρέπει νάχει ανοιχτή την πόρτα και να την καλοδεχτεί.
Δεν γνώριζα αυτή την άγνωστη πτυχή της ζωής του Ρίτσου.Πλούσια τα στοιχεία που δίνεις σε αυτή την ανάρτηση. Οπως πρέπουν της σημερινής ημέρας.
Σε ευχαριστώ

kyriaz είπε...

Ένα θαυμάσιο κείμενο...,όπως πρέπει στο Ρίτσο και στο Πολυτεχνείο.

Αναρωτιέμαι,Εαρινή, αν πηγαίνεις ακόμη στην πορεία και ποια η άποψή σου για το ρόλο του ΚΚΕ στην εξέγερση του Πολυτεχνείου...

Unknown είπε...

ωραιότερη φωτογραφία δεν υπάρχει.
το κείμενο συνάδει.

συλλογικό τραγούδι είναι η ιστορία.

Εαρινή Συμφωνία είπε...

Pandora, ωραίος ορισμός!
Γ. Αργυράκη, έξοχο ποίημα. Οπως μου είχε πει ο ίδιος ο Γιάννης Ρίτσος για το "φέρναν τη ζωή στα δυο στεγνά τους χέρια σαν ποτάμι", τα χέρια τους ήταν στεγνά επειδή δεν κράτησαν τίποτα για τον εαυτό τους, τα είχαν δώσει όλα.
Δανάη, να είσαι καλά. Ευχαριστώ και... ανταποδίδω

Εαρινή Συμφωνία είπε...

Side 21, ωραίος άνθρωπος, συμφωνείς;
Δυοσμαράκι, πράγματι, έτσι είναι. Πρέπει να έχει ανοιχτή την πόρτα. Αλλά και πότε δεν την είχε ο Γιάννης Ρίτσος; Και όχι μονάχα για την έμπνευση, αλλά και για τους ανθρώπους.
- η φωτό είναι του Κώστα Φιννέ. Η σύζυγος του Ρ. έλεγε γι αυτή την πόζα: είναι σαν τον νεφεληγερέτη Δία

Εαρινή Συμφωνία είπε...

Kyriaz μου, όχι, δεν πηγαίνω πια. Είναι το ελάχιστο που μπορώ να κάνω αφού δεν μπόρεσα (δεν μπορέσαμε) να προφυλάξουμε τη μέρα και το νόημά της. Τι περίεργο όμως, τόσοι πολλοί να θέλουν να ξεχαστεί αυτή η μέρα! ή μήπως, αντιθέτως, δεν είναι κάθόλου περίεργο, αφού και τώρα ακόμη συνεγείρει;
Οσο για το ΚΚΕ, θα σου απαντήσω με στίχο του Σεφέρη: «άφησε μη ρωτάς»..

amazone είπε...

Είναι υπέροχη η ανάρτησή σου για το Πολυτεχνείο και για τον Γιάννη Ρίτσο!!!
Δεν ήξερα ότι είχε γράψει κείμενο εκείνη την ώρα και χαίρομαι που το έμαθα.

Ευαγγελία Πατεράκη είπε...

Όταν υπάρχουν Άνθρωποι που δεν λησμονούν, μπορούμε ακόμη να ελπίζουμε!

Συγχαρητήρια Φίλη με όλη μου την ψυχή!

Πύρινους χαιρετισμούς!

Εαρινή Συμφωνία είπε...

Ευχαριστώ για τους χαιρετισμούς, Προμηθέα Δεσμώτη. Οι στίχοι που φιλοξενείς στο μπλογκ σου είναι έξοχοι.

Ανώνυμος είπε...

ο ριτσος ηταν πραγματικα ιδεολογος
και το αξιζε το νομπελ αλλα καποιοι προτειναν τον ελυτη για να μην το κερδισει επειδη ηταν κομμουνιστης

www.arelis.gr
περιεχει την ερωτικη ποιητικη μυθιστορια ερωτονομικον
που σοκαρε την ελληνικη κοινωνια